تفاوت روشنایی و نورپردازی

 

از گذشته های بسیار دور و هنگامی که انسان ها یکجانشینی و به صورت ویژه سکونت در خانه ها را تجربه کردند، یکی ازدغدغه های نخستین آنها روشن کردن فضاها زندگی خود مخصوصا در شب هنگام بود؛ در آغاز این نیاز به گونه بسیارساده و با کنترل نور برآمده از سوختن چوب، روغن و دیگر مواد طبیعی و با تجهیزات ابتدایی و ساده شدنی می شد، یعنی هزاران سال، روشنایی به مدیریت احتراق سوخت مواد طبیعی و در دسترس وابسته بود ولی آرام آرام و با پیشرفت تکنولوژی، سازو برگ هایی گوناگون و با مکانیزم های نوین پدیدار شد. در سیر تکامل تجهیزات روشنایی، مدت ها گاز به عنوان منبعی جهت روشن کردن چراغ ها به کارگرفته می شد تا پیرامون قرن نوزدهم و با معرفی قوس الکتریکی و روشنایی رشته ای که شاهد سقوط استفاده از روشنایی گازی هستیم، درقرن گذشته هم به مرور سایر تکنولوژی های چراغ ها مانند تخلیه گازی و LED ها پا به عرصه ظهور گذاشتند.

 

تعریف روشنایی

 

برای رسیدن به این هدف جایابی چراغ‌ها با محاسبات مشخص می‌گردند و سایه‌ها کنترل می‌شوند. به‌عنوان مثال جاده‌ها نیازمند روشنایی خاصی هستند (حداقل برای رانندگی ایمن در شب) همچنین در یک دفتر کار برای بدست آمدن حداکثر بازدهی بایستی درخشندگی به میزان مشخصی محدود شود تا خیرگی برای کارکنان بوجود نیاید و بتوانند در محیطی با نور مناسب مشغول به فعالیت شوند.

 

تعریف نورپردازی

 

نورپردازی جنبه هنر و معماری نور می‌باشد. نورپردازی زمانی معنا دارد که از لحاظ روشنایی، حداقل ها رعایت شده باشد. در نورپردازی طراح قصد برجسته نمودن بخشی از صحنه را دارد. در تفاوت نورپردازی و روشنایی اینجاست که اکثر پارامترهای به‌کار رفته در این مبحث جنبه کیفی و زیبایی شناختی دارند.

 

موارد کاربرد نورپردازی

 

نورپردازی شکل‌های متنوعی دارد. در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به نورپردازی نمای ساختمان شده است، تا آنجا که حتی یک سنگ‌کار در یک روستای دور افتاده، جایی برای قرار دادن چراغ در نظر می‌گیرد. نورپردازی نما، شکوه و زیبایی یک بنا را دوچندان می‌نماید ، در حالیکه نورپردازی یک موزه یا نمایشگاه هنری جزئیات و ریزه‌کاری‌های هنری را نشان می‌دهد. یک شکل دیگر نورپردازی نمایش کالاهای فروشگاه است.  فروشگاه ممکن است جواهر فروشی، البسه یا میوه‌فروشی باشد؛ نورپردازی باعث افزایش رغبت خرید، جذب مشتریان و رونق فروشگاه می‌گردد. کلیه نیازهای روشنایی به پارامترهایی برمی‌گردد که عموماً توسط استاندارد های مختلف اندازه‌گیری و مشخص گردیده‌اند. توان مصرفی و سایر پارامترهای الکتریکی نظیر ضریب توان، بازدهی و درجه حفاظت (IP) نیز عموماً جزو حیطه روشنایی قرار می‌گیرند. به‌طور کل وظیفه روشنایی، در محدوده "دیدن" خلاصه می‌شود به این معنی که وقتی اشیاء در حد قابل قبولی روئیت می‌شوند ماموریت روشنایی به پایان رسیده؛ حال آنکه نورپردازی به "لذت از دیدن" می‌پردازد. زمانی‌که یک پل، بنای تاریخی یا حتی فروشگاه، چشم‌نواز و زیبا به نظر می‌آید، نورپردازی آن به طور اصولی انجام شده باشد. در آخر باید توجه نمود که نورپردازی و روشنایی در کنار هم معنا پیدا می‌نمایند و هیچ کدام به تنهایی مطلوب نخواهند بود. چه بسا پارک‌هایی که تنها توجهشان به نورپردازی بوده و از روشنایی غافل هستند از دور بسیار زیبا به نظر می‌آیند ولی برای استفاده از امکانات و حتی قدم زدن دید کافی ندارند و گاه دیده شده که تمام توجه به روشنایی معطوف شده و جذابیت فضا به فراموشی سپرده شده است.

 

تکامل تجهیزات روشنایی

 

 برای روشنایی فضاها، اما امروزه و درمعماری به کارگیری ادوات نور فقط برای روشن کردن فضاها نیست، چه بسا مفهومی کاربردی است که شاید بتوان گفت اصطلاح نورپردازی برازنده آن می باشد و بجز فراهم کردن میزان نور لازم برای دیده شدن مفاهیمی همچون زیبایی شناسی، توصیف کاربرد فضا و کمک به کاربری را نیز فراهم کند، مثلا شب هنگام و درنبود نور هر ساختاری نیازمند دیده شدن است پس به صورت ابتدایی روشنایی نیاز لازم برای دیده شدن است اما با تغییر نیازهای طراحی معماری نوین، کافی نیست؛ به صورت کلی تر فضاهای داخلی، نمای ساختمان ها، بناهای یادبود، محوطه ها، مبلمان شهری، پل ها و … همگی به معنی واقعی نیازمند نورپردازی هنرمندانه هستن تا صرفا روشنایی.

 

طراحی و نورپردازی محیطی

 

برای توضیح درباره ی تفاوت این دو واژه باید گفت که روشنایی یک مفهوم کمی است ولی نورپردازی در دنیا امروزی علمی است کمی و کیفی که با توجه به پیشرفت های آن هنرمندانه کمک می کند تا در هر جایی که مورد استفاده قرارمی گیرد موجب وضوح بصری عرصه ها(Visual Clarity) و درنتیجه ادراک بهتر مخاطب نسبت به نمود بزرگی فضا(Spaciousness) شود؛ آرامش بخشی(Relaxation) و حفظ حریم شخصی در فضا (Privacy) و در نتیجه ترغیب برای حضور و ترجیح در ماندگاری(Preference) در فضاها شود، بنابراین پدیده ی نورپردازی با فراهم کردن این پنج ویژگی به عنوان یکی از تاثیرگذارترین اجزا درمعماری مدرن غیر قابل انکار است.

 

نورپردازی مدرن

 

با نگرش به این نکته هایی که گفته شد، کسانیکه که در این زمینه فعالیت دارند با دو جستار روبرو هستند یکی آموختن تکنیک های نورپردازی و بهره مندیِ به جا از این روش ها و دیگری توجیه کارفرمایانی که همچنان مفهوم به کارگیری نور برایشان صرفا روشن شدن است و بس؛ در راستای دانش طراحی نورپردازیی، دانستن مشخصات فنی چراغ ها و ویژگی های نور در این علم غیرقابل انکار است، مشخصاتی کمی چون شدت روشنایی، میزان خیرگی، میزان انعکاس و … و همچنین مفاهیم کیفی چون رنگ نور، شاخص نمود رنگ و حتی شکل ادوات نوری. در این راستا شرکت های طراحی و تولید کننده تجهیزات هم همسو طراحان نور شده و با متمایز کردن و ساخت چراغ های گوناگون و متنوع به متفاوت بودن دو مفهموم روشنایی و نورپردازی در دنیای امروز صحه می گذارند.

 

نورپردازی ریلی و نور مخفی 

 

  • تفاوت در ویژگی های بصری نور با توجه به مکان استفاده چراغ و تاثیرات روانی روشنایی در محل مورد مثل استفاده، مثل شدت نور کم برای محیط های کافی شاپ و رستورانی (با به بکار بردن چراغ با لومن پایین و یا چراغ Dimmable) و یا نور شدید برای فست فود ها(بکار بستن چراغ با لومن بالا و یا تعدد چراغ) اشاره کرد.
  • تفاوت در ساختار رنگ نور چراغ های(CCT) با توجه به مکان استفاده، مثلا استفاده از رنگ نورهای گرم برای محیط هایی که آرامش در آنها مد نظر است(اتاق نشیمن) یا استفاده از رنگ نورهای سرد برای عرصه هایی که دقت عمل در آنها اهمیت دارد. 
  • تفاوت در کیفیت نور تولید شده در چراغ با توجه به نوع کاربری مکان استفاده، مثلا از چراغ های با CRI بالا برای گالری نقاشی استفاده می شود.

 

نورپردازی و روشنایی محیط

 نورپردازی فقط روشن کردن فضاها نیست و طراح نورپرداز، وظایف و مسولیت های بسیار گسترده تری جز روشنایی برای دیده شدن در فضاها دارد.