روش های کنترل آلودگی صدا

روش‌های کنترل آلودگی صدا

اهمیت موضوع آلودگی صدا یکی از مهم‌ترین عوامل فیزیکی زیان آور در محیط کار محسوب می شود. مواجهه کارگران با صدا به عنوان یک مشکل فراگیر در محیط های کاری در سراسر جهان مطرح می باشد. از دیدگاه صنعتی منشاء ایجاد صدا مرتبط با ماهیت فناوری و عملکرد مکانیکی دستگاه ها، میزان استهلاک و عملکرد نامناسب بخش متحرک ماشین آلات، انفجار، سایش و برخورد اجزای مکانیکی، سرعت بالای جریان سیال در مجاری و فونداسیون نامناسب تجهیزات می باشد. میزان افت شنوایی ناشی از صدا تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله میزان مواجهه با صدا، سن، سابقه کار و رفتارهای بهداشتی کارگر از جمله نحوه استفاده از وسایل حفاظت شنوایی قرار دارد.

برنامه حفاظت شنوایی به عنوان مهمترین راهکار پیشگیری از بروز افت شنوایی در محیط های کاری با صدای بیش از حد مجاز محسوب می شود. اجزاء اصلی این برنامه شامل پایش محیطی صدا، کنترل های مدیریتی و مهندسی صدا، آموزش کارگران، استفاده از وسایل حفاظت شنوایی و پایش شنوایی کارگران می باشد. با توجه به اینکه افت شنوایی شغلی از نوع حسی-عصبی بوده و اغلب غیرقابل درمان است، کارایی و اثر بخشی برنامه حفاظت شنوایی کارگران در محیط کار باید به صورت مداوم مورد ارزیابی، بازنگری و بهبود مستمر قرار گیرد. مواجهه با صدای شغلی دارای دو گروه اثرات عمده بر بدن می باشد که شامل اثرات شنوایی و اثرات غیر شنوایی است. اثرات غیر شنوایی خود شامل اثرات فیزیولوژیک و روانی- اجتماعی می باشد. برنامه حفاظت از شنوایی برنامه حفاظت از شنوایی یا به اختصار HCP در محیط کار یک برنامه هدفمند و منسجم است که برای حفاظت در مقابل صدمات فیزیولوژیک دستگاه شنوایی در اثر مواجهه با صدا اتخاذ میگردد. اجرای این برنامه باید قاعدتاٌ منجر به تأمین سلامت کارگر در یک دوره فعالیت شغلی طولانی مدت گردد. با عنایت به استانداردهای مواجهه، ارزیابی محیطی و پایش سلامت، میتوان به این مهم دست یافت.

برنامه مذکور شامل پنج رکن اساسی است:

بررسی صدا در محیط کار و ارزیابی مواجهه کارگران
آموزش به منظور ارتقاء مهارت و کاهش صدمات
کنترل محیطی صدا شامل کنترل مدیریتی و کنترلهای فنی
استفاده صحیح و مؤثر از تجهیزات حفاظت شنوایی

پایش سلامت از طریق معاینات پزشکی خصوصاً ادیومتری در برنامه حفاظت از شنوایی مسئولین ذیربط باید تدابیری را بیندیشند که تمام ارکان برنامه در زمان مناسب خود به اجرا گذاشته شود. اجرای هر یک از این ارکان مزاحمتی برای انجام سایر آنها نیست، اما انجام ترتیبی آنها سبب می شود که این اقدامات موثرتر به اجرا در آیند. همان گونه که در ترتیب ارکان برنامه آمده است، مهم ترین رکن، ارزیابی علمی و صحیح وضعیت آلودگی صدا در محیط کار و میزان مواجهه کارگر با صدا است. در صورتی که میزان مواجهه معلوم گردد، کارشناس می تواند با توجه به درجه مخاطره و برآوردی که از میزان آسیبها دارد سایر برنامه ها مانند آموزش و کنترل را برنامه ریزی خواهد نمود.

در این رابطه آموزش ها باید مبتنی بر نتایج بررسی مواجهه و شیوه های کنترل نیز باید در این راستا تدوین گردد. برنامه کمی و کیفتی چگونگی استفاده از حفاظت های شنوایی میتواند با رعایت ملاحظات مربوطه در این راستا به حفظ سلامت افراد کمک نماید که در ادامه خواهد آمد.

صدمات صوتی به دستگاه شنوایی

این صدمات به طور عمده شامل: افت شنوایی ناشی از صدا، افت موقت شنوایی و افت دائم شنوایی ، وز وز گوش و ضربه صوتی می باشد. تغییر موقت آستانه شنوایی یا افت موقت شنوایی زمانی اتفاق می افتد که فرد به طور اتفاقی یا به صورت غیر شغلی با امواج صوتی بالاتر از 18 دسیبل مواجهه داشته باشد. این تغییر به صورت افزایش آستانه شنوایی میباشد. در این عارضه شخص احساس سنگینی و کیپی در گوش دارد. ویژگی این آسیب این است که موقت بوده و پس از قطع مواجهه با صدا، عمدتاً در مدت چند ساعت بهبود پیدا میکند.

محدوده های افت شنوایی بر اساس تقسیم بندی موسسه ملی استاندارد امریکتا و آکتادمی گتوش و حلتق و بینتی امریکا محدوده زیر برای افت دائم در فرکانس های 811 تا 2111 معرفی شده است:

الف - افت هر گوش کمتر از 28 دسیبل کم شنوایی تلقی نمیشود.

ب - افت بین 28 تا 11 دسیبل کم شنوایی جزئی

ج - افت بین 11 تا 88 دسیبل کم شنوایی ملایم

د - افت بین 88 تا 71 دسیبل کم شنوایی متوسط

ه - افت بین 71 تا 91 دسیبل کم شنوایی شدید

و - افت بیش از 91 دسیبل ناشنوایی عمیق یا کری دائم

اصول کنترل صدا

کنترل صدا به منظور کنترل اثرات آن و راحتی کارگر بوده و شامل روش های : کنترل مدیریتی و کنترل فنی است. کنترل مدیریتی بر کنترل فنی مقدم و همراه آن می باشد. آموزش کارکنان، کاهش مواجهه غیر ضرور، انتخاب مناسب کارگران برای مشاغل پر صدا، گردشی نمودن شغل و پایش سلامت کارکنان و کارگران می باشد.

روشهای عمومی کنترل فنی

رو‌ش‌های عمومی کنترل خود به سه گروه قابل تقسیم هستند: کنترل مبتنی بر سازه یا پسیو ، کنترل مبتنی بر دفاع صوتی یا اکتیو و حفاظت فردی. هر یک از این روش ها خود قابل تقسیم به زیر شاخه های خود هستند. روش کنترل مبتنی بر سازه خود دارای مراحل و روش هایی است که بر اساس تشخیص مهندس کنترل صدا مورد استفاده قرار میگیرد.

اساس مراحل در این روش، شامل: کنترل در منبع صوتی ، کنترل در مسیر و محیط انتشار صوت و حفاظت کارگران از طریق پناهگاه سازی و حفاظت فردی است.

کنترل در منبع صوتی

کنترل صدا باید اصولاً از طراحی دستگاه شروع شود. اما در کاربرد، میتوان از روش ها و دستگاه هایی استفاده نمود که دارای منابع صوتی ضعیف تری باشند یا وسایل کنترل صدا قبلاً بر روی دستگاه نصب شده باشند. به طور مثال استفاده از سامانه های هیدرولیکی بجای پنوماتیکی و ضربهای در پرسها، به کارگیری اره های موسوم به آب صابونی بجای اره های آتشی، به کارگیری دستگاه های نساجی جدید با فنّاوری روز، استفاده از موتورهای درونسوز که روی آنها انبارههای اگزوز بهتری نصب شده باشد استفاده از روش غوطه وری یا پاشش خودکار رنگ روی قطعات از این روش ها است. اگرچه شرکتهای سازنده تمایل به ساخت دستگاههایی با صدای کمتر دارند ولی در بسیاری موارد می توان صدای دستگاه های در حال کار را نیز با تغییراتی در ساختمان آنها، اصلاح چگونگی کار دستگاه، عیب یابی و همچنین کشف علت های ایجاد و یا تشدید صدا، کنترل نمود. روش های اصلی کنترل صدا در منبع شامل موارد زیر است:

انتخاب صحیح تجهیزات متناسب با فرایند تولید.
انتخاب محل و نحوه نصب صحیح تجهیزات.
نگهداری صحیح تجهیزات.
کنترل ارتعاش تجهیزات.
نصب کاهش دهنده های صدا بر روی تجهیزات.
تغییر در اجزا و کار تجهیزات و بهینه سازی آنها.
محصور کردن تجهیزات مولد صدای زیان آور.
استفاده از روشهای الکتریکی و الکترونیک
کنترل در مسیر و محیط انتشار صوت

در صورتی که کنترل صدا در منبع میسر یا مؤثر نباشد، جلوگیری از انتقال یا انتشار صدا یا به عبارت دیگر کنترل آن در مسیر و محیط انتشار است که خود شامل چند شیوه است مد نظر قرار میگیرد. اصولاً این روش مبتنی بر دو خاصیت جذب صوت در محیط انتشار و عایق بندی ایزولاسیون صوت برای جلوگیری از عبور صوت می باشد. روشهای اصلی کنترل صدا در مسیر و محیط انتشار صدا شامل موارد زیر است:

مجزا نمودن منابع اصلی صدا از سایر منابع.
جداسازی بخشهای پر صدا از سایر بخشهای کارگاه.
کنترل صدا مبتنی بر جذب صدا.
کنترل مبتنی بر ایزولاسیون صوتی.
استفاده از روشهای الکترونیک همانند کنترل فعال یا دفاع صوتی
اتاقک سازی برای کارگر.

فناوری استفاده از جاذب های صدا

وجود سطوح بازتابشی در اطراف منابع صوتی باعث می شود که تراز فشار صوت به علت بازتابش مکرر افزایش پیدا کند. این میزان افزایش به تعداد و مشخصات سطوح بازتابشی بستگی دارد. اگر یک منبع صوتی توسط فقط سه سطح احاطه شده باشد تا دستی بل افزایش تراز فشار صوت خواهد داشت و افزایش سطوح به سطح می تواند به طور مضاعف باعث تشدید صدای منبع گردد. وجود جاذب صوتی مناسب میتواند تا حدود زیادی این پدیده را کنترل نماید. میزان جذب صوت در مصالح مختلف اختصاصی بوده و برای هر نوع ماده ثابت است. هر ماده ای از نظر درصد جذب انرژی صوت در کل باند فرکانسی و نیز در هر فرکانس، ضریب جذب مخصوص به خود دارد. ضریب جذب صوت در هر ماده عبارت از نسبت انرژی صوتی جذب شده به انرژی صوتی اولیه می باشد. پدیده جذب صوت کم و بیش داشته باشند. در تمام مصالح وجود دارد اما فقط مصالحی که ضریب جذب بالاتر از به عنوان مصالح آکوستیکی استفاده می شوند. مواد جاذب صوت در ویژگی تخلخل و چگالی کم، مشترک هستند. ضریب جذب دیواره ها نیز با افزایش ضخامت آن به طور خطی افزایش می یابد. از ورقه های جاذب به صورت های مختلفی می توان استفاده نمود، مثلاً روکش نمودن سطوح داخلی سازه اصلی بنا با لای های از مواد جاذب که در جلوگیری از بازتابش صوت مؤثر بوده و انتشار صوت را به میدان آزاد نزدیک میکند.

عایق بندی صوتی

عایق بندی صوتی در مقابل عبور صوت از یک مکان به مکان دیگر با استفاده از دیواره عایق یا مانع امکان پذیر می گردد. همانگونه که قبلاٌ نیز عنوان گردید، اصولا تمام مواد کم وبیش دارای مقاومت در برابر عبور صوت هستند. این ویژگی تحت عنوان مقاومت صوتی نیز ذکر می شود. عایق بندی صوتی هر دیواره تابعی از ضریب عبور 2 صوت است. ضریب انتقال صوت، نسبت انرژی عبوری به انرژی برخوردی به هر دیواره است. میتوان گفت که هر چه ضریب انتقال بزرگتر شود، شاخص افت انتقال کمتر خواهد بود. با این بیان هرچه ضریب جذب یک دیواره یا ضریب انتقال صوت آن که به معنی نفوذپذیری زیاد صوت در دیواره است، بیشتر باشد، شاخص افت انتقال صوت در دیواره کمتر خواهد بود. دیواره های عایق برای جلوگیری از انتقال صدا از یک محیط به محیط دیگر به کار می رود. معلوم شده است که افت انتقال در فرکانس های پایین کمتر از فرکانس های بالا است. لذا میتوان گفت که عایق های صوتی در فرکانس های پایین کارایی ضعیف تری دارند. عوامل مهم مؤثر بر افت انتقال دیواره ها ی عایق شامل: جرم 3 چگالی سطحی و یکدستی مصالح می باشد. بر اساس قانون جرم هر ماده که چگال تر باشد نسبت به صدا نفوذپذیری کمتر دارد. بنابر این افت انتقال در آن ماده بالا خواهد بود.

به طور تجربی، برای هر ماده یک شاخص افت انتقال معین شده است. این شاخص عبارت است از اختتلاف تراز فشار صوت در دو طرف یک دیواره به دسیبل. با توجه به گستره فرکانس صوتی، میزان افت انتقال دیواره در همه فرکانسها یکسان نیست، از طرف دیگر با افزایش ضخامت دیواره افت انتقال به صورت لگاریتمی افزایش پیدا می کند.

اتاقک صوتی

اتاقک سازی برای کارگر یک روش معمول و مؤثر کنترل صدا است. در صورتی که امکان اجرای موارد کنترل در منبع و یا مسیر انتشار نباشد و نیز برای دستیابی به نتیجة بهتر در مکانهایی که لزوم کنترل در مجاورت دستگاه محرز نیست، همچنین در مواردی که فرایند کار میتواند از فاصله دورتری هدایت گردد، از اتاقک های کنترل استفاده می گردد. این پناهگاه ها به گونه ای طراحی می گردند که کلیه لوازم و ابزار کنترل فرآیند در آن پیش بینی شده و دارای پنجره هایی با شیشه دو جداره خلاء شده باشد که دید کارگر را نیز به طور مستقیم بر فرآیند تولید میسر میسازد. افت انتقال دیواره های این پناهگاه باید با توجه به مشخصات صوتی محیط طراحی و همچنین مسائل مربوط به کنترل ارتعاش، تهویه، روشنایی و امکانات تأمین شرایط جوی مناسب در آن پیش بینی می شود.

انباره ها

مافلر و سایلنسر نام عمومی برای محفظه ها یا انباره های کنترل صدا است که می توانند تراز صدای ناشی از خروج پرفشار یک گاز یا هوا را در خروجی 3 کاهش دهند. این وسایل به سه دسته کلی انبارههای: انبساطی ، جذبی و پخشی تقسیم می شوند .اصول کار این انباره ها بر اساس انبساط، جذب و پخش است. در این وسایل موج فشار گاز یا هوا وارد می شود و به دلیل انبساط ناگهانی یا برخورد به سطوح جذبی و تغییر مسیرهای ایجاد شده در داخل محفظه انرژی خود را تا حدی از دست می دهد. گاز خروجی دارای تراز فشار صوت پایین تری می باشد. انباره اگزوز خودروها متداول ترین مثال این گروه است. از انباره ها در صنعت برای کنترل صدای ابزارهای بادی، خروجی های سیال هم چون خروجی بخار و سامانه های تهویه صنعتی استفاده می شود.

حفاظت فردی

حفاظت فردی آخرین راه برای کنترل صدا است. حفاظت فردی از دستگاه شنوایی، همواره به عنوان راه حل کمکی یا موقت توأم با موفقیت می باشد. این تکنیک ترجیحا برای ساعاتی که کارگر با بیشترین تراز فشار مواجهه داشته باشد یا در زمانی که سامانه های کنترل صدا به طور موقت از کار افتاده اند مجاز شمرده می شود. درصورتی که کارگر مجبور باشد برای طول شیفت کاری و به طور همیشگی از وسایل حفاظت شنوایی استفاده نماید، مشکلاتی را خو اهد داشت که مانع ادامه همکاری او در طترح کنترل صدا می گردد. مهم ترین آنها ناراحتی کارگر هنگام استفاده از وسیله حفاظت فردی و ایجاد عوارض پوستی در اطراف لاله گوش یا عوارض مجرای شنوایی به دلیل ایجاد حساسیت در پوست می باشد. در شرایطی که فرد مجبور به استفاده از وسایل حفاظت فردی باشد، باید در انتخاب وسیله کمال دقت معمول گردد. علاوه بر کیفیت و راحتی، وسیله باید تناسب کافی با شرایط صدای محیط از نظر کاهش تراز و متناسب با فرکانس صدای محیط داشته باشد و همچنین آموزشهای لازم جهت استفاده مطلوب به کارگر داده شود. جنس مواد به کار رفته برای وسیله حفاظت شنوایی باید از نوعی باشد که ایجاد حساسیت در پوست نکند.

حفاظ های گوش بر 1 نوع اصلی می باشند:

حفاظ روگوشی
حفاظ توگوشی
قالب گوش
کلاه محافظ

برای انتخاب حفاظ مناسب ابتدا باید مشخصات توزیع تراز فشار صوت کارگاه در فرکانس ها اندازه گیری و متناسب با آن از حفاظ روگوشی یا توگوشی استانداردی استفاده نمود که در محدوده های فرکانس مورد نظر کارایی مطلوب داشته باشد. کارخانجات سازنده نیز مکلف اند مشخصات و قابلیت های فنی حفاظ را ارائه نمایند.

(صداسنج یکی از انواع تجهیزات اندازه‌گیری صوت می‌باشد که مقدار صدایی که افراد در محیط کاری خود باید بشنوند را اندازه‌گیری می‌کند. دستگاه صوت سنج یک میکروفون دارد که به لباس کاربران متصل می‌شود و صداها را با فرکانس‌های مختلف اندازه‌گیری و ذخیره می‌کند. این داده‌ها را می‌توان به کامپیوتر انتقال داد و بررسی کرد. با این کار مشخص می‌شود که افراد در کدام محیط‌ها در معرض صداهای خارج از استاندارد قرار می‌گیرند.)

برای خرید انواع ابزارهای اندازه گیری پارامترهای فیزیکی از لینک (خرید تجهیزات اندازه گیری پارامترهای فیزیکی) اقدام کنید.