اتصالات کلید و پریز و مداربندی آنها

کلید و پریز برق از بخش های مهم هر محیطی که برق در آن جریان دارد به حساب می آید. نصب کلید و پریز در عین حال که کار مشکلی نیست اما باید با دقت انجام و تمام نکات آن رعایت شود. ابتدا با انواع کلید پریز آشنا می شویم و سپس به نحوه ی نصب آن ها می پردازیم.

کلیدها

کار کلید در مدار قطع و وصل جریان الکتریکی است. برای متوقف کردن جریان باید حداقل یکی از سیم های حامل جریان الکتریکی قطع شود. برای به کار انداختن مجدد دستگاه باید مسیر قطع شده به حالت اول برگردد، یعنی مدار بسته شود. وسیله ای که این عمل را انجام می دهد کلید نام دارد. کلید های کنترل مدارها باید هادی فاز را قطع و وصل کنند.( طبق مبحث 13 مقررات ملی ساختمان ).  

انواع کلیدها

1.  کلید یک پل: همان طور که از نام آن پیداست دارای یک پل می باشد. دارای یک دکمه برای قطع و وصل و یک مسیر برای هدایت جریان است.
2.  کلید دو پل: این کلید از دو کلید یک پل تشکیل شده است. با کلید دو پل می توان دو دسته لامپ را به دلخواه روشن و خاموش کرد.
3.  کلید تبدیل: معمولا از دو کلید تبدیل در راهروها و سالن ها استفاده می شود تا بتوان از دونقطه روشنایی را کنترل کرد.
4. کلید کولر: این کلید از یک محفظه ی پلاستیکی که بر روی آن سه کلید نصب شده تشکیل شده است.این سه کلید عبارتند از یک کلید یک پل برای روشن کردن پمپ و یک کلید تبدیل برای تعویض دور کند و تند و یک کلید یک پل برای روشن کردن موتور کولر.

پریزها

زمانی که بخواهیم انرژی الکتریکی را مستقیما مورد استفاده قرار دهیم نیاز به وسیله ای داریم که بتوانیم انرژی الکتریکی موجود را به دستگاه مورد نظر برسانیم. این اتصال توسط پریز انجام می شود. برای برق تکفاز 230 ولت باید پریز حداقل ولتاژ 250 ولت و جریان آن 16 آمپر و با اتصال زمین باشد. جهت برق سه فاز 400 ولت باید پریز دارای حداقل ولتاژ اسمی 500 ولت و جریان اسمی 16 آمپر با اتصال زمین باشد. برای سیستم برق 60 ولت و ولتاژهای پایین تر باید از پریز مخصوص بدون اتصال زمین استفاده شود.

انواع پریزها

1.  پریز برق با اتصال زمین: برای حفاظت اشخاص و کاهش خطرات برق گرفتگی از سیستم حفاظت توسط سیم زمین استفاده می شود.
2. پریز تلفن، تلویزیون: برای تلفن و تلویزیون نیز پریزهای مخصوص ساخته شده است که علائم مربوط به دستگاه روی آن ترسیم یا نوشته شده است.

طبقه بندی پریز برق 

1. بر حسب نوع اتصال پریز سه فاز با یک اتصال اضافی : این اتصال منحصرا برای وصل به هادی خنثی است.
2. پریز سه فاز با دو اتصال اضافی : یک اتصال مخصوص هادی حفاظتی و اتصال دوم مخصوص هادی خنثی است.
3. بر حسب درجه حفاظت : محیط مرطوب IP44 و محیط تر و خارج از ساختمان IP45
4. بر حسب روش نصب: به دو قسمت روکار و توکار تقسیم بندی می شود.
5. از لحاظ کاربرد: درب دار و بدون درب بودن.

قبل از شروع هر کاری در نصب کلید پریز رعایت ایمنی الزامی است. بنابراین قبل از اینکه شروع به نصب کلید و پریز نمایید، ایمنی کار را رعایت کرده و فیوز مربوط به همان قسمت از منزل را قطع نمایید. حتی به قطع کردن فیوز هم اکتفا نکنید و با استفاده از یک فازمتر، مطمئن شوید که هیچ گونه جریان برقی در سیم ها وجود نداشته باشد. در مرحله بعد باید قاب موجود روی کلید یا پریز برق را جدا کنید. سپس شما باید سیم های قدیمی که به کلید یا پریز برق وصل بوده اند را از آنها جدا کنید. قبل از اینکه سیم را به کلید یا پریز جدید وصل کنید، بهتر است قسمتی از سیم که لخت می باشد را ببرید و یک قسمت جدید از سیم را لخت کنید. از آنجایی که قسمت بدون پوشش سیم مدت زیادی در ارتباط با هوا بوده است احتمالا فرسوده شده و بهتر است بریده شود. البته توجه داشته باشید که برای این کار باید به اندازه کافی سیم در اختیار داشته باشید تا سیم کم نیاورید. با یک فازمتر پیچ های کلید یا پریز جدید را شل کنید و سیم لخت را در آنها قرار دهید و پیچ ها را ببندید. سیم ها را دقیقا به همان صورتی که به پریز و کلید قدیمی وصل بود ببندید تا اشتباهی در نحوه بستن سیم ها به وجود نیاید. اگر سیم‌ها را جابجا به پریز جدید وصل نمایید از نظر فنی مشلی پیش نمی‌آید اما بهتر این است که سیم‌ها را همان گونه که باز نموده‌اید ببندید. در انتها پریز یا کلید را در جای خودش قرار دهید و چنگک ها را در مکان درست قرار دهید.

نکاتی در مورد نصب کلید پریز

1. کلیدهایی که محل نصب آن در کنار درب ورودی واقع می شود باید در طرف قفل در قرار گیرد. فاصله نزدیکترین لبه درپوش کلیدها از چارچوب باید بیشتر از 10 سانتی متر و کمتر از 30 سانتی متر باشد و ضمنا این فاصله باید به صورت یکسان در تمامی پروژه رعایت شود.
2. کلیدها باید طوری نصب شوند که رو به بالا خاموش و رو به پایین روشن شوند.
3. در پریز یک فاز و نول اتصال سیم ها به کنتاکت های پریز باید به نحوی انجام شود که سیم فاز سمت راست و سیم نول سمت چپ فردی که روبروی پریز قرار می گیرد نصب شود.

ارتفاع نصب کلید و پریز

• کلیدهای داخل ساختمان از کف 110-120 سانتی متر
• پریزهای داخل ساختمان از کف 30-40 سانتی متر
• پریزهای روی کابینت از روی کابینت 20-30 سانتی متر
•  پریزهای یخچال و فریزر از کف 110-120 سانتی متر
•  پریزهای ماشین لباسشویی از کف 70-80 سانتی متر
•  ارتفاع پریزها در حمام ۱۲۰ سانتی متر
•  ارتفاع کلید کولر آبی و گازی ۱۳۰ سانتی متر
•  تابلو فیوز از کف 150-170 سانتی متر

عناصر یک پریز برقی

در شکل زیر اجزای داخلی یک پریز را مشاهده می کنید:

1. پیچ های ترمینال: این پیچ ها مختص به ترمینال های فاز و نول و زمین هستند. هیچ سیمی نباید در معرض دید باشد. اگر سیمی دیده می شود آن را ببرید یا در پشت پریز تا کنید 
2. زمین: سیم ایمنی که در صورت رخ دادن خطا، فاز را به زمین منتقل می کند.
3. نول: برای این که مدار برقرار باشد، فاز وارد می شود و از طریق نول خارج می شود.
4. قوطی کلید پریز: جعبه ای که در درون گچ و دیوار قرار میگیرد.
5. گلند: کابل از این سوراخ عبور کرده و وارد جعبه ی نصب می شود. اندازه ی آن درست باید با کابل برابر باشد تا از انتشار آتش جلوگیری کند.
6. کابل: یک غلاف که سیم های فاز و نول و زمین را به هم محکم میکند. این کابل سه هسته ای است.
7. فاز: جریان از طریق این سیم از پریز به مصرف کننده وارد می شود.
8. قاب پریز: در طیف های وسیعی از طرح ها موجود است. ترمینال ها در آن قرار دارند و به جعبه ی نصب وصل می شود.
9. ترمینال: سیم های فاز و نول و زمین را به هادی مکانیزم وصل می کند تا مصرف کننده به آن وصل شود.

مداربندی کلیدها

کلید تک پل

فاز وارد کلید می شود و از کلید به لامپ می رود.نول مستقیم به لامپ می رود و زمین نیز به کلید تک پل وصل می شود. 

کلید دو پل

درکلید دو پل، فاز وارد کلید شده و از دوترمینال دیگر خارج و هر کدام به یک لامپ متصل می شوند. نول نیز به صورت مجزا به هر دو لامپ متصل می شود. به این ترتیب با زدن هر کلید یکی از لامپ ها روشن می شود.

کلید تبدیل 

کلید تبدیل به این نحو است که شما از دو سمت یا دو کلید میتوانید یک چراغ را روشن و خاموش کنید. در ابتدا فاز وارد یکی از کلیدها شده و از دو ترمینال دیگر فاز خارج می شود و وارد کلید بعدی می شود. از ترمینال سوم کلید دوم فاز خارج شده و وارد لامپ می شود. نول هم به طور مستقیم وارد لامپ می شود. به این ترتیب شما یک کلید تبدیل دارید.